Yeni sistem 2019’da başlıyor

Anayasa değişikliği metninde yer alan düzenlemeler özetle şöyle: 

1. Madde: ‘Yargının bağımsızlığı’ ilkesine ‘tarafsızlık’ da eklendi.

2. Madde: 550 olan milletvekili sayısı 600’e çıkarıldı.

3. Madde: 25 olan milletvekili seçilme yaşı 18’e indi. Milletvekili adaylık şartlarından ‘askerliğini yapmış olmak’ çıkarıldı. ‘Askerlikle ilişiği olmayanlar’ (gençlerden askerlik çağına gelmemiş veya gelmişse erteletmiş olanlar) milletvekili adayı olabilecek.

 

4. Madde: 4 yıl olan genel seçim dönemi 5 yıla çıkarıldı. Böylece milletvekillerinin görev süresi cumhurbaşkanına eşitlendi. Bu hak mevcut milletvekillerini kapsamayacak. TBMM ve cumhurbaşkanı seçimi aynı gün yapılacak. Cumhurbaşkanı seçiminin birinci turunda yüzde 50.01 çoğunluk sağlanamazsa ikinci oylamada sadece cumhurbaşkanı seçimi yapılacak.

5. Madde: Bakanlar Kurulu ifadesiyle birlikte Kanun Hükmünde Kararname kavramı çıkarıldı. Meclis’in af çıkarmasıyla ilgili nitelikli çoğunluk sayısı 330’dan 360’a yükseldi.

6. Madde: Meclis’in denetim yollarından gensoru ve sözlü soru kaldırıldı. Seçilmeye engel suçtan Yüce Divan’da mahkûm olmadığı sürece hiçbir bakan ve hükümet 5 yıl boyunca düşürülemeyecek. TBMM İçtüzüğü’ndeki ‘yazılı soruların 15 gün içinde cevaplanması’ kuralı Anayasa’ya taşındı.

7. Madde: ‘Cumhurbaşkanı seçilenin partisi ile ilişiği kesilir’ kuralı kaldırıldı. Bu düzenleme hemen uygulanacak. Siyasi parti gruplarının yanı sıra, son seçimde toplam oyları yüzde 5’i bulan partiler veya en az 100 bin seçmen de Cumhurbaşkanı adayı gösterebilecek.

8. Madde: Cumhurbaşkanının ‘Devlet Başkanı’ unvanı yazıldı. Devlet organlarının uyumlu çalışmasını ‘gözetme’ işlevi, ‘temin eder’ ifadesiyle güçlendirildi. Cumhurbaşkanı, bakanlıkların yeniden yapılandırılması ve yürütmeyle ilgili konularda kararnameler çıkaracak. Anayasa’da özel olarak kanunla düzenlenmesi hükmedilen konularda kararname çıkarılamayacak.

9. Madde: Cumhurbaşkanının yargılanabilmesi için Meclis’te 301 imzayla soruşturma önergesi verilmesi, 360 gizli oyla soruşturma açılması ve 400 gizli oyla Yüce Divan’a gönderme kararı alınması gerekiyor. Yüce Divan’da seçilmeye engel bir suçtan mahkûm edilen cumhurbaşkanının görevi sona eriyor. Yüce Divan’ın verdiği ceza veya suç türü milletvekili seçilme şartlarına engel oluşturmuyorsa cumhurbaşkanı göreve devam edebiliyor. Cumhurbaşkanı görevi bittikten sonra aynı şartlarda yargılanabilir.

 

10. Madde: Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, cumhurbaşkanı tarafından milletvekili seçilme niteliği taşıyanlar arasından atanacak. Yardımcılar ve bakanlar, görevleriyle ilgili suçlamalarda cumhurbaşkanı ile aynı şartlarda yargılanacak. Görev dışında iddia olunan suçlamalarda ise milletvekillerinin dokunulmazlık haklarına sahip olacaklar. Bakanlar, milletvekilleri arasından atanırlarsa TBMM üyelikleri sona erecek. Cumhurbaşkanının yokluğunda vekil olarak görevlendirdiği bir yardımcı, tüm yetkileri kullanma hakkına sahip olacak.

11. Madde: Meclis 360 milletvekilinin oyuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilecek. Bu halde genel seçim ile Cumhurbaşkanı seçimi birlikte yapılacak. Cumhurbaşkanı Meclis’in yenilenmesine karar verebilecek. 

Ancak bu durumda kendisi de yeniden seçime katılmayı göze alacak. Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde cumhurbaşkanının görevden geçirdiği süre ‘dönem’ sayılmayacak.

12. Madde: Olağanüstü Hal durumu cumhurbaşkanınca ilan edilecek. OHAL’in süresi en fazla 6 ay olacak ve karar aynı gün TBMM’nin onayına sunulacak. Cumhurbaşkanının OHAL’de çıkaracağı kararnameler, ‘temel hakları sınırlayamaz, kanunla düzenlenen konuları kapsayamaz’ gibi sınırlamalara bağlı olmayacak. OHAL kararnameleri Meclis’e sunulacak ve 3 ay içinde karara bağlanmazsa kendiliğinden yürürlükten kalkacak.

13. Madde: Savaş hali dışında askeri yargılama kaldırıldı. Disiplin mahkemeleri dışında askeri mahkeme kurulamayacak.

14. Madde: Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu, Hâkimler ve Savcılar Kurulu oldu. Üye sayısı 22’den 13’e, daire sayısı 3’ten 2’ye düşürüldü. Bu madde hemen uygulanacak. Kurulun başkanı olan Adalet Bakanı ve doğal üye müsteşar dışındaki 4 üyeyi de cumhurbaşkanı atayacak, 7 üyeyi de Meclis seçecek. Meclis seçiminde birinci oylamada 400, ikinci oylamada 360 çoğunluk aranacak. Yine seçilmezse en çok oyu alan iki aday arasında kura çekilecek. Üyeler 4’er yıllık sürelerle 2 dönem görev yapabilecekler.

15. Madde: Ülke bütçesini cumhurbaşkanı hazırlayarak Meclis’e sunacak. Bütçenin çıkarılamaması halinde yeni bütçe kabul edilinceye kadar bir önceki yılın bütçesi yeniden değerleme oranına göre artırılarak uygulanacak.

16. Madde: Bu tek maddeyle 36 maddede değişiklik yapıldı ve 21 madde kaldırıldı. Anayasa’daki başbakan ve Bakanlar Kurulu ifadeleri çıkarıldı. Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu’nun yetkisine ‘idari soruşturma’ açmak ve denetim alanına TSK eklendi. Jandarma Genel Komutanı MGK’dan çıkarıldı. Anayasa Mahkemesi’nin üye sayısı 17’den 15’e inecek.

17. Madde: Cumhurbaşkanı ve TBMM’nin birlikte seçildiği ilk sandık 3 Kasım 2019’da kurulacak. Ancak bu tarihten önce Meclis seçim kararı alırsa yeni parlamentonun yanı sıra Cumhurbaşkanı seçimi de yapılacak. Anayasadaki “Seçim kanunlarında yapılan değişiklikler 1 yıl içinde uygulanmaz” ilkesi, ilk çifte seçimde geçerli olmayacak. TBMM’nin 6 ay içinde yeni sisteme yönelik tüm yasal düzenlemeleri yapması ve içtüzüğünü buna uyarlaması gerekiyor.

18. Madde: Cumhurbaşkanı istediği anda partiye üye olabilecek. Yürütme yetkisi, temel hakların durdurulması, kişi hürriyetleri, TBMM’nin görevleri, kararname çıkarma yetkisi, gensoru, soruşturma, sıkıyönetimin kaldırılması, OHAL ilanı, bütçe hazırlanması gibi genel hükümler, birlikte yapılacak seçimin ardından uygulanacak.

Halk oylamasında kabul edilen Anayasa paketinin üç düzenlemesi olan cumhurbaşkanının parti üyeliği, HSYK’nın yeniden yapılanması ve askeri yargının kaldırılması hemen yürürlüğe girecek. Diğer düzenlemeler iki sandığın kurulacağı ilk genel seçimden sonra uygulanacak.

lk aşamada Hâkimler Savcılar Kurulu, 30 gün içinde yeniden yapılandırılacak. 13 üyeli HSK’nın yeni üyeleri, halk oylaması sonucunun Resmi Gazete’de yayımlanmasından sonraki 40. günde görevlerine başlayacak. Bu süreçte Cumhurbaşkanı, Adalet Bakanı ve Adalet Müsteşarı dışındaki 4 üyeyi atayacak ve Meclis de 7 üye için Geçici Madde’de ayrıntıları yazıldığı şekliyle seçim yapacak. HSK’ya girmek isteyen Yargıtay, Danıştay üyeleri ile hukukçu öğretim üyeleri ve avukatlar, seçim ilanından itibaren 5 gün içinde TBMM Başkanlığına başvuracaklar.

Cumhurbaşkanının partiye üyelik hakkı da hemen uygulanabilecek. YSK’nın sonucu açıklamasından sonra AK Parti Genel Başkanı Binali Yıldırım’ın davette bulunması ve Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın da AK Parti’ye kaydını yaptırması bekleniyor.

Siyasi Partiler Yasasına göre Erdoğan’ın genel başkanlık koltuğuna oturması için ise kongre toplanacak. Yıldırım, AK Parti olağan kongresinin 2018’de öngörüldüğünü, ancak erkene alınabileceğini açıklamıştı.

Hemen uygulanacak üçüncü konu askeri yargının kaldırılması olacak. Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve askeri mahkemeler lağvedildi. Burada görev yapan hâkimler, HSK’ca sivil mahkemelere veya Milli Savunma Bakanlığınca muvazzaf görevlere atanacaklar; yaş sınırını geçenler emekliye ayrılabilecekler. Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi kontenjanından Anayasa Mahkemesine giden iki üye görevlerine devam edecekler. Ancak bu üyeliklerin boşalmasından sonra yerlerine atama yapılmayacak ve AYM üye sayısı 17’den 15’e düşecek.

TBMM’nin yeni sisteme uyum düzenlemelerini ve içtüzüğünü 6 ay içerisinde değiştirmesi gerekiyor. Kapsamlı yasaların mevcut parlamento yapısında bu sürede yapılması zor görünüyor. Hükümetin Meclis’e genel bir yetki kanunu tasarısı getirmesi ve buna dayanarak KHK’larla mevzuat uyumunu gerçekleştirmesi planlanıyor. İlk seçime kadar Bakanlar Kurulu çalışacağından KHK çıkarma yetkisini de kullanabilecek.

3 Kasım 2019’da yapılması öngörülen genel seçime kadar Başbakan ve Bakanlar Kurulu görevine devam edecek. Bu arada seçim sisteminin de yeniden düzenlenmesi bekleniyor. Cumhurbaşkanı’nın kararname çıkarma yetkisi de ilk ikili seçimden sonra uygulamaya konulacak. 3 Kasım 2019’dan önce Meclis erken seçim kararı alırsa, genel seçim ile Cumhurbaşkanı seçimi birlikte yapılacak. Seçim yasası değişikliklerinin bir yıldan önce uygulanmayacağına ilişkin anayasal yasak, ilk erken seçimde geçerli olmayacak.