Türkiye'de 1 Mayıs İşçi Bayramı'nın 38 Yıllık Tarihi

İşte Türkiye'de 34 kişinin ölümüyle sonuçlanan 1977 yılının ardından 1 Mayıs İşçi Bayramı'nın 38 yıllık tarihi...

1977 yılında alana açılan ateş sonucu 34 kişinin hayatını kaybettiği 1 Mayıs sonrası hiçbir 1 Mayıs eskisi gibi olmadı.

O yılın ardından yıllarca Taksim'e çıkma mücadelesi ile geçen 1 Mayıs kutlamaları 2010 yılında yeniden halka açıldı.

Ama bu da sadece 3 yıl sürdü. 1977'den sonraki 1 Mayıs, yani 1 Mayıs 1978 beklenenin aksine olaysız geçti.

DİSK'in herhangi bir olay yaşanmaması için aldığı önlemleri işe yaradı. 2 grup Üsküdar'da çatıştı. Kadıköy'de bomba bulundu. Etkisiz hale getirildi. 65 kişi gözaltına alındı.

Sokağa çıkma yasağı ilan edildi. 1 Mayıs'ın Taksim'de kullanılmasına izin verilmedi. Korsan miting düzenledikleri, sokağa çıkma ve sıkıyönetim yasaklarına uymadıkları gerekçesiyle gözaltına alınanların sayısı 987'yi buldu.

Sokağa çıkma yasağı vardı. Ancak yine de olaylı geçti. Antalya'da 10 yaşında 1 çocuk öldü. Tüm illerde ölü sayısı 4‘e ulaştı. 2'si polis 5 kişi yaralandı. 260 kişi de gözaltına alındı.

Niğde'de gösteri yapmak isteyen bir grubun güvenlik kuvvetleriyle çatışmasında 1'i ağır iki polis yaralandı. 38 kişi gözaltına alındı. Adana'da 1 üsteğmen bacağından yaralandı. DİSK Genel Başkan Vekili Rıza Güven Mersin Mitingi sonrası gözaltına alınarak İstanbul'a gönderildi.

1 Mayıs için büyük önlemler alındı. DİSK Başkanı Baştürk ve yönetici Aktolgalı 1 Mayıs'tan önce gözaltına alındı. 1 Mayıs resmi tatil olmaktan 1981 yılında çıktı ama gerekirse tatilin uygulanabileceği belirtildi. Taksime giriş çıkışlar yasaklandı. İETT şoförleri 1 Mayıs kutlamalarına izin verilmemesi üzerine kontak kapattı.

Kutlamalarda büyük olaylar yaşanmadı.

1 Mayıs'ta düzenlenecek gösterilerin önlenmesi için 341 kişi gözaltına alındı.

1 Mayıs'lar 1985 yılından başlayarak kapalı salon toplantıları şeklinde ve yasalardan dolayı resmen "1 Mayıs Kutlaması" adı verilemeden kutlanmaya başlandı.

9 kişi bildirilerle yakalanıp gözaltına alındı. Ertesi gün mecliste kavga çıktı. "1 mayıs emek bayramıdır" diyen SHP Genel Başkanı Aydın Güven Gürkan'a ANAP'lılar çanta fırlattı. Komünist misin değil misin açıkla baskısı yapıldı.

Politikacıların tavrı yumuşamıştı. Demirel, "1 Mayıs kutlamalarına kimse bir şey demez" dedi. Fikri Sağlar "1 Mayıs bayram olsun" önerisi getirdi.

1 Mayıs'tan önce 2 kişi gözaltına alındı. 1 Mayıs günü ise sakin geçti. 7 yıllık aradan sonra sendikalar öncülüğünde bazı milletvekilleri, aydın, sanatçı ve bilim insanları ile birlikte yaklaşık 1000 kişilik bir grup Taksim Anıtı'na 1 Mayıs şehitlerini anmak üzere çelenk bırakmak istediler. Polis sadece milletvekillerinin araçla anıta ulaşmasına izin verdi.

1988 yılında 12 Eylül sonrası ilk yasal 1 Mayıs mitingi girişimi gerçekleşti. Ancak İstanbul'da Taksimde 3 bin kişiyle çatışan polis, 85 kişiyi gözaltına aldı. İzmir'de 11 öğrenci gözaltına alındı.

Her yıl olduğu gibi 1 Mayıs'ta gazeteler itidal ve aklıselim çağrısıyla çıktı. Ancak 1 Mayıs'tan önce 14 çocuk gözaltına alındı. Sendikalar Mecidiyeköy'den Şişli'ye yürüme kararı aldı.

İstanbul'da kurşunlanan bir kişi bitkisel hayata girdi. Vurulanın 18 yaşındaki İşçi Mehmet Dalcı olduğu öğrenildi. Dalcı, bir gün sonra hayatını kaybetti. 12 yıl sonra 1989 yılında 1 Mayıs yine kana bulanmış oldu. Çatışmalarda 9 kişi silahlı yakalanınca sendikalar yürüyüş yapmama kararı aldı. Olaylarda yaralı sayısı 50'ye ulaştı.

Yurtta sakin, İstanbul'da olaylı geçti. 2240 kişi gözaltına alındı. Çok sayıda kişi yaralandı. Özellikle Kazlıçeşme'de büyük olaylar oldu. İşçiler polise ateş açtı.

İsmet İnönü kendilerinin iktidar olduğu döneminde 1 Mayıs'ın resmi bayram olacağını söyledi. Pangaltı'daki olaylar sırasında İTÜ öğrencisi Gülay Beceren polis tarafından vuruldu ve felç oldu.

O gün gazeteler yine 1 Mayıs'a sıkı önlem başlığıyla çıktı. Sendikalar ilk kez Taksim talebinden vazgeçti. 1 Mayıs'ı meydanlarda değil iş yerlerinde kutlama kararı aldıklarını açıkladılar.

Yıldırım Akbulut 1 Mayıs gösterilerinin terörist eylemleri harekete geçirmek amacıyla yapıldığını savundu. 20 bin polis görevlendirildi. Buna rağmen 1 Mayıs'ı işyerlerinde değil sokakta kutlamak isteyenler oldu. 500 kişi gözaltına alındı.

Taksim'de sadece 1 kişi eylem yaptı. O da polisler tarafından durduruldu. SHP Milletvekilleri Ercan Karakaş ve Algan Hacaloğlu Taksim Anıtı'na çelenk bıraktı. Ankara'da Türk-İş, DİSK ve Hak-İş ilk kez bir araya gelip 1 Mayıs'ı ortak bir salonda kutladı. İzinsiz yürüyüş yapan 50 kişilik bir grup gözaltına alındı. Bu arada Gaziosmanpaşa'da izinli kutlama da yapıldı.

Türk İş 1 Mayıs'ı Çağlayan'da kutladı. Disk de Pendik'te bir kutlama yaptı. Mitingler olaysız geçti. Mitinglerin öncesinde sendikalar Taksim anıtına çelenk bıraktılar.

İstanbul ve Ankara'da 1 Mayıs'ı kutladıktan sonra dağılan gruplar polisle çatıştı. Sosyal Demokrat Halkçı Parti Milletvekili Salman Kaya da polisten dayak yedi. İki gün sonra milletvekili Salman Kaya'yı döven 3 polis ve Ankara Emniyet Müdürü Orhan Taşanlar görevden alındı.

1 Mayıs'ı ortak kutlamanın yapıldığı bir yıl oldu. O zamanlar oluşturulan Demokrasi Platformu içinde yer alan Türk-İş, DİSK, Hak-İş ve daha sonra KESK'i kuracak olan Kamu Çalışanları Sendikaları Platformu İstanbul'da Abide-i Hürriyet Meydanında ortak bir mitingle 1 Mayıs'ı kutladı.

Önemli güvenlik önlemleri alındı. Polis ilk kez İstanbul ve Ankara'daki tüm önemli noktaları monitörden izledi. Ama 1 Mayıs olaysız geçti. Kültür Bakanı Ercan Karakaş, Taksim Anıtı'na çelenk bıraktı. Miting ise Kadıköy'de yapıldı.

Mesut Yılmaz'ın Başbakan olduğu 1996'da 1 Mayıs'ı Türk-İş, DİSK, Hak-İş ve KESK Kadıköy'de kutlandı. Kadıköy'deki kutlamalara yaklaşık 150 bin kişi katıldı. Ama oldukça büyük olaylar çıktı. Olayların büyümesi de 3 kişinin polis kurşunuyla öldürülmesi sonrası oldu. Arabalar yakıldı, banka şubeleri zarar gördü. Bir polis linç edildi.

Abide-i Hürriyet Caddesi'nde işçi ve memurların katılacağı miting için 12 bin polis görevlendirildi. Mitingden bir gün önce 105 kişi gözaltına alındı. Mitinge yaklaşık 35 bin kişi katıldı. Karşıt görüşlü gruplar arasında taşlı sopalı kavga çıktı. Yaralananlar oldu ama genel hava barışçıldı. Bin kişilik bir grupla polis çatıştı. Polis göstericileri panzer ve göz yaşartıcı bomba ile dağıttı. İstanbul Büyükşehir Belediyesine ait bir kamyon ateşe verildi.

Perpa'nın alt tarafında TKP'lilerle DHKPC'liler sopalarla birbirine girdi. Sendikaların mitingleri ise bayram havasında geçti. Abide-i Hürriyet ve Abdi İpekçi Parkı'ndaki mitinglere 10 binlerce kişi katıldı. Yaralanan 52 kişinin 12'si polisti.

Kutlamalar olaysız geçti. Abide-i Hürriyet Caddesi'ndeki kutlamalara binlerce kişi katıldı. O gün 366 kişi gözaltına alındı.

Camialtı ve Haliç tersaneleri işçilerin pankartlarında "Kurda kuş yem olduk, arı soktu mahvolduk" yazıyordu. Mitingler bayram havasında geçti. 1 Mayıs öncesi Huzur Operasyonu olarak anılan operasyon kapsamında 106 kişi gözaltına alındı. 1 Mayıs'ta Trabzon'da da 18 kişi slogan attığı gerekçesiyle gözaltına alındı.

1 Mayıs'ın gündemi de ülkenin gündemi olan bankalarla ilgili krizdi. 50 bin kişinin katıldığı mitingde 14 bin polis grev aldı. Kutlamalar olaysız geçti. Alanları "Baba hortumcu ne demek?" "Yolsuzlukta 1 numarayım. Özellikle bankalarda iş arıyorum" gibi yazılarla dolu pankartlar açıldı.

Mesut Yılmaz 1 Mayıs'ın resmi tatil ilan edilmesine sıcak baktıklarını, bu teklifi hükümet ortaklarına ileteceğini açıkladı. Çiller de yayınladığı 1 Mayıs mesajında solcu bir üslup kullandı.

İstanbul Çağlayan'daki yürüyüşe binlerce kişi katıldı. Büyük bir coşku vardı. 12 bin polisin görev aldığı mitingde Greenpeace üyeleri de vardı. Çağlayan'daki kutlamalar olaysız geçti. Taksim Metro girişinde toplanan 30 kişilik bir grup açıklama yaparak çeşitli sloganlar atınca polis müdahale etti. Bazı göstericiler yaralanırken grubun tamamı gözaltına alındı.

İstanbul'da iki ayrı meydanda sazlı sözlü, Taksim'de ise olaylı geçti. Türk-İş Abide-i Hürriyet Caddesi'nde olaysız bir kutlama yaptı. DİSK,KESK, TİB; TMMOB ile CHP'nin de aralarında bulunduğu bazı siyasi ve sivil toplum örgüt temsilcileri Saraçhane'den Yenikapı'ya yürümek için polisten izin aldı.

Ancak kortej öyle kalabalıktı ki kortejin bir ucu Yenikapı'ya vardığında henüz Saraçhane'den ayrılamayanlar bile oldu. Taksim meydanına girmek isteyen 4 gruptan 58 kişi gözaltına alındı. Adana'da çıkan olaylarda 2 kişi yaralandı. En fazla gözaltı 150 kişi ile Diyarbakır'da yapıldı.

1996 yılından sonra Kadıköy bu yıla kadar 1 Mayıs kutlamalarına kapalı kaldı. Ama 2005 yılında 1 Mayıs Kadıköy'de kutlandı. 1 Mayıs'ı yeniden Taksim'de kutlamak isteyen gruplara polis müdahale etti. 100'den fazla kişi yaralandı. Valiliğe göre 580 kişi gözaltına alındı.

Taksim'in açılmaması sonucu sendikalar Taksim'e yürüme kararı aldı. Sabahın erken saatlerinden itibaren Şişli, Pangaltı, Dolapdere ve Kurtuluş'ta olaylar çıktı. Polisin hastanenin acil servisi girişinde gaz bombası atarak birçok kişinin yaralanmasına neden olması çok tartışıldı.

Olaylar sırasında biber gazı, gaz bombası, tazyikli ve boyalı su kullanıldı. DİSK binası önündeki olaylarda CHP milletvekili Mehmet Ali Özpolat, sıkılan biber gazı nedeniyle kalp spazmı geçirdi. Okmeydanı'nda Burhan Gül isimli 19 yaşında bir genç, başından plastik mermiyle vurularak yaralandı.

Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne verilen önergeden sonra 1981'den sonra tekrar resmi bayram olarak kabul edildi. Ancak kutlamalar için Taksim'e çıkılmasına izin verilmedi.

32 yıllık aradan sonra, 1 Mayıs 140 bin kişinin katılımıyla Taksim'de kutlandı. Çoluk çocuk marşlar söyledi, halaylar çekildi. Sadece işçiler değil, sanatçılar, politikacılar, yazarlar ve eşcinseller de hak mücadelesi veren işçileri yalnız bırakmadı. Olaysız, bayram havasında 1 Mayıs yaşandı.