HAZIRLOP!

Yazım kuralları ve son değişiklikler

       Sayın feysbuk izleyicilerim, bugün farklı bir türle karşınızdayım. Daha önce şaka olsun diye ‘’ Dersimiz Türkçe ‘’ başlıkları atıyordum ya bu kez gerçekten dersimiz Türkçe! ..

      İçerik de başlığa uygun olacak. Çeşitli kaynaklarda rastladığınız yazım kurallarının günümüzde uygulananlarına değineceğim. Değişen kimi kuralları da sıralayacağım.

     110 binin üzerinde sözcüğe sahip zengin bir dilimiz var. Oktay Sinanoğlu’nun vurguladığı gibi ; ‘’Başka hiçbir dil bilmeden sizi Adriyetik’ ten Çin Seddine götürebilecek tek dil vardır; TÜRKÇE !.. 8 500 yıllık bir geçmişi olan bu dilin her 10 sözcüğünden 5’i Cumhuriyet dönemi kazanımıdır.

    ‘’Sondan eklemeli ‘’ dilimiz eylem kökünden türetmeler yapılarak bu zenginliğe ulaşmıştır. Türetmenin yanında birleştirmeyle derleme ve tarama yöntemiyle de yeni sözcükler kazanmaktayız.

   Şunu özellikle vurgulamak istiyorum: Paylaşımlarım, Türk Dili Derneğinin kuralları ışığında olacaktır. Cunta ’nın devlet dairesine dönüştürdüğü TDK’yi kale (!) almayacağım. (Bu arada Necmiye Alpay’ın Türkçe Sorunları Kılavuzu’nu da salık vermeden geçemeyeceğim.)

      En çok tartışılan şapka-uzatma-düzeltme-inceltme imiyle başlayalım: Kimileri işin kolayına kaçıp ‘’o işaret kalktı’’ diyor. Yanlış! Kalktığı yerler oldu ama tümden silinip gitmedi.

    Şapka, Arapça Farsça kimi sözcüklerde kullanılır. İşlevi şudur: K ve G’ yi ince okutmak için a ile  u’ya konur. (Ör. dükkân, kâbus, meskûn, Gâvur, Nigâr…..)

   L’den sonra gelen harflerle nispet eki î ‘den kalktı. Artık lale, lakin, şelale, lağım, lagün, lavanta ….. şeklinde yazıyoruz ama a’ları kulak dolgunluğu ile ince söylüyoruz.

  Batı kaynaklı sözcüklerde de durum aynı. Örneğin reklam’ı da artık şapkasız kullanıyoruz.

  Şapka ’nın  kalkmadığı başka bir alan daha var. Dikkat ediniz:  Eş sesli sözcüklerin anlam farkını belirtmek için kullanılır. (Hala-hâlâ-halâ/ alam-âlem/ Ali- âli / kar- kâr…..)

    Şapka’nın önemini vurgulamak için Bayrampaşa’da gördüğüm bir mobilyacının afişini örnek vereyim:  ‘’ Bize gelin karınızı arttıralım.’’

   Bundan sonrasını –meli, -memeli gereklilik kipiyle sıralayalım.

   ‘’ de ‘’ bağlaçsa   ayrı yazılmalı. –de durum ekiyse bitişmeli.(ulandığı sözcüğe;  Nede? Kimde? Nerede? soruları sorulduğunda yanıt alınıyorsa durum ekidir, bitişik olmalı..

    Büyük harf ‘’J’’ yi noktasız yazmalı.

   Başlığın sonuna nokta ve ünlem dışında noktalama konmamalı.  ( Başlık içinde ise virgül, iki nokta, kısa çizgi, eğik çizgi kullanılabilir.)

  Önünde tarih bulunan gün adları büyük harfle yazılmalı.   Ör. 1 Mayıs 2020 Salı…

  Ve   bağlacını çok kullanmamalı.

  Unvan kullanırken ‘’eski’’ yi öne almalı.  Maliye eski bakanı…değil, eski maliye bakanı…

  Dünya, ay, güneş;  uzay bilimi terimi değilse küçük yazılmalı.

  Bugünü  bitişik yazmalı.  Belli bir günü belirtmek için bu işaret sıfatı ile ayrı yazılmalı.

  Saat’le dakika arasına nokta konmalı, iki nokta değil. Ekler son heceye uymalı. 17.00’de , 01.43’te…

  Ünlemden sonra yan yana iki nokta konmalı, üç  değil  . (!..)                                                                                                                                                           

   Başlıktaki bağlaçları, ( ve, ya, ya da, ile, ki)   mi soru edatı (mi) küçük harfe  yazılmalı.   (Kerem ile Aslı   /   Babalar ve Oğullar….. (Başlık büyük harflerle yazılmışsa bağlaçlar da büyük  yazılır .)

   Sıra noktalar 5 ya da  7 olmalı.

   Bağlaçlardan  ( ve, ya, ya da, ki, ile, yahut )  sonra virgül, noktalı virgül   kullanmamalı. 

  İkileme gruplarının arasına virgül konmamalı. (Kara kara düşünüyor, para mara kalmadı, Sarı sarı yapraklar…)

  Kısaltmalar  ‘’e’’ yardımcı ünlüsüyle yapılalı. CeHePe,  PeKeKe, KeKeTeCe,  KeHeKe)

   Büyük harfle yapılan kısaltmalarda aralara   nokta koymamalı. ( T C - TBMM – İBB – TMSF….. gelen ekler sona uymalı. TC’ye , TBMM’yi, MYK’den…..)

  Bileşik eylemlerin dördü kaynaşmış yazılmalı.  Tezlik bildiren  (gidivermek) yaklaşma…(gideyazmak)  yeterlik (yürüyebilmek)   sürerlik (bakakalmak)

    O kişi adıl (zamir)ı: Daha önceki bölümde sözü  edilmiş birini   ‘’o’’ şeklinde küçük yazmalı. Ekleri kesme imiyle ayırmamalı .( O’nun değil, onun…

   Birinden alınan söz tırnak içinde büyük harfle başlamalı. Atatürk; ‘’Yurtta barış…..’’

  -li, -siz,-ci, -lik yapım ekleriyle türetilmiş özel adlara getirilen ekleri kesme ile ayırmamalı.           ( Silivrilileri,  Nâzımsız şiir … Atatürkçülük, Türklük…)

  Topluluk adlarına getirilen –ler çoğul ekini bitişik yazmalı. (Türkler, Erollar, Araplar…)

   Bir sözcüğü, cümle içinde arılık bozulacağı için sık kullanmamalı.

  Sayılarda her sözcüğü ayrı yazmalı. (Bin dokuz yüz on dokuz, iki bin yirmi, elli beş…)

  Duru tümce kurmalı.  Ne bir sözcük eklenebilmeli ne de çıkarılabilmelidir.

  Ne  … ne bağlacı kullanıldığında yüklem olumlu olmalı. (Ne serden  ne yardan geçti.)

  Hoş geldinizi ayrı yazmalı. Gruplaşmış bileşik eylemdir çünkü. Welcome bizi ilgilendirmiyor.

  İle bitişikse büyük ünlü uyumuna uymalı, (Anasıyla…  kamyonla   …  kuzuyla kurt…)

  Eylemlere getirilen ekler de büyük ünlüye uymalı.( Atilla Yeşilada gibi, Hakan Bayrakçı gibi ‘’gelicak,  yapıcek,  bitiricak… dememeli!)

   ‘’Şoke olmak ‘’ kullanmalı. ‘’Şok olmak’’   yanlış kullanımdır.

  ‘’Banyo, duş, içki, kahve, kahvaltı’’yı  ‘’almak’’ eylemiyle yan yana getirmemeli.

  Özne çoğul kişi ise yüklem de çoğul olmalı.(Öğrenciler geldiler, Ayşeler köye gittiler.)e, çoğul kişi 

  Mamul sözcüğüne –ler çoğul eki ulayınca ‘’u’’’yu  inceltmemeli. (Mamuller  yazmalı.)

  C, h, f, ğ, j, l, m, n, r, v, z  ile Türkçe sözcük başlamaz. F, h  içeren , iki ünlü yan yana (saat, şair, mail),  aynı iki ünsüz art arda  (nakkaş, kelle, sarraf )   üç ünsüz peş peşe gelen  sözcükler  yabancıdır. Zorunlu olmadıkça kullanmamalı.

   İki ünsüzle başlayan sözcüğümüz yoktur. (Ünlemler hariç- tren, kral, grup, klas, prensip…) Varsa Türkçesini kullanmalı.

   B,c,d,g süreksiz yumuşak ünlü sona gelmez.(Kimi eş sesliler hariç, at-ad / haç-hac / saç/sac…) Karıştırmamalı.

  Fı S Tı K Çı Şa Ha P  sert ünsüzleriyle biten sözcüğe ulanan ekleri de sertle başlatmalı. (Kotçu, aftan, sokakta, pirinççi, ruhsuz …)

   O – ö yuvarlak ünlüsü  ilk hecede bulunur. Sonraki hecelere gelmişse sözcük yabancıdır . Türkçesi varsa kullanmaktan kaçınmalıdır.

   Camii, bayii, mevkii yazarken araya  kaynaştırma getirmeli .(Camisi, bayiye, mevkiyi…)

  Her belgisiz  sıfatını  üç sözcük dışında (herhangi, herhalde, herkes ) ayrı yazmalı.

  Yabancı sözcükleri söylendiği gibi yazmalı. ( Restoran - İmamoğlu’nun dikkatine (!) – sentır, egzoz, mütevazı, şarj …..)

  Herkes belgisiz adıl (zamir) ı  ‘’s’’  ile bitirilmeli. ‘’Herkez’’ yanlış yazımdır. Böyle bir sözcüğümüz yoktur. Ayrı yazılan ‘’her  kez’’ ; her defa, her sefer anlamındadır.

   Zarf fiil (bağ fiil- ulaç) den sonra virgül koymamalı. (Ekleri:-ip, -erek,-ince, -ken, -ir …..)

  -(i) yor şimdiki zaman ekini vurgulu söylememeli.

  Bizzat ile  ‘’kendisi’’ni  yan yana  kullanmamalı. Anlamları aynı çünkü